Abdülvâhid b. Zeyd, hicrî II. asırda yaşayan zâhidlerdendir. Kaynaklar, Hasan-ı Basrî’nin öğrencisi olan Abdülvâhid b. Zeyd’i sûfîlerin ve abidlerin şeyhi olarak tanıtmıştır. Râbia el-Adeviyye ve Utbetü’l-Gülâm gibi Basra’nın önemli zâhidlerinin ondan istifade ettiği rivayet edilmiştir. Abdülvâhid b. Zeyd’in Allah sevgisi konusunda fikir beyan etmiş olması ve ilk hankâhın öğrencisi tarafından kurulması, onun tasavvuf tarihindeki önemini gösteren diğer hususlardır. Abdülvâhid b. Zeyd’in düşünce fikir ve faaliyetlerine dair kapsamlı bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmada Abdülvâhid b. Zeyd’in hayatı, hocaları, öğrencileri, zühd anlayışı ve tasavvuf tarihindeki konumunu ortaya koyma amacıyla, İslâm tarihi, hadis ricâl literatürü ve tasavvuf klasiklerinde onun hakkındaki bilgiler tespit edilerek değerlendirmeye tabi tutulmuştur. İnceleme sonucunda Abdülvâhid b. Zeyd’in ilk sûfî tarifini yaptığı, etrafında müridleri olan bir şeyh profili çizdiği, müridlerini riyâzete yönlendirdiği ve zikir halkaları hakkında fikir beyan ettiğine dair bulgular tespit edilmiştir. Bu bulgular, onun tasavvufun kurumsallaşmasına öncülük ettiğini göstermektedir.
Abdulwahid b. Zayd is one of the ascetics who lived in the second century AH. Sources have introduced Abdulwahid b. Zayd, a student of Hasan al-Basri, as the sheikh of Sufis and worshippers. It has been reported that prominent ascetics of Basra, such as Rabi’a al-Adawiyya and Utbah al-Ghulam, benefited from him. Abdulwahid b. Zayd’s expression of ideas on the love of God and the establishment of the first khanqah by his disciple are other aspects that highlight his significance in the history of Sufism. A comprehensive study on the thoughts and activities of Abdulwahid b. Zayd has not been conducted. In this study, information about Abdulwahid b. Zayd’s life, teachers, students, understanding of asceticism, and his position in the history of Sufism has been identified and evaluated using Islamic history, hadith literature, and Sufi classics. As a result of the examination, findings have been identified indicating that Abdulwahid b. Zayd provided the first definition of a Sufi, was introduced as a sheikh with disciples around him, guided his disciples towards ascetic practices, and expressed ideas about dhikr circles. These findings demonstrate that he played a pioneering role in the institutionalization of Sufism.
